Skrzyżowanie -ulic Biskupa Józefa Gawliny oraz Porucznika Serafina Myśliwca (do 1975r. ulica Dra Rostka) – Centrum Brzezia; w pobliżu stary cmentarz, kościół, szkoła, urząd pocztowy i – malutki skwerek, na którym przed 25. laty stanął, charakterystyczny już dziś dla „brzeskiego rynku”-pomnik upamiętniający dwa historyczne zdarzenia, które w zasadniczy sposób ukształtowały naszą dzisiejszą rzeczywistość
Pomnik powstał z inicjatywy żyjących jeszcze wówczas uczestników powstań śląskich oraz żołnierzy II wojny światowej. Przewodniczącym komitetu budowy został pan Józef Cieślik znany działacz społeczny, uczestnik powstań śląskich (zmarł w1975r). W skład komitetu wchodzili m in Karol Kuczera, Paweł Malon, Jan Twardosz, Wilhelm Praszelik, Karol Burek, Józef Musioł, Serafin Myśliwiec, Stanisław Kasprzyk, Alojzy Machowski
Projekt pomnika wykonany został przez śląskiego artystę spod Rybnika – pana Węglorza. Na granitowych bryłach umieszczone zostały dwie tablice.
Tablica na bocznej ścianie pomnika pochodzi ze starego pomnika powstańców śląskich, który w latach 1930-1939 stał przy ulicy Lubomskiej na skwerze prowadzącym do stacji kolejowej Napis na tablicy z 1930 roku brzmi:
NIEZNANEMU POWSTAŃCOWI POLEGŁEMU W OBRONIE PRASTAREJ ZIEMI ŚLĄSKIEJ I CAŁOŚCI GRANIC RZECZYPOSPOLITEJ POLSKI W LATAĆ H1918 -1930R
W okresie II wojny płytę ową ukrył i przechowywał z narażeniem życia pan Konstanty Mika (brat Ludwika Miki, którego nazwisko widnieje na drugiej tablicy wśród tych, którzy zginęli w obozach).
W okresie międzywojennym pomnik przy ulicy Lubomskiej był miejscem wielu uroczystości środowiskowych o charakterze patriotycznym; tam kierowały się pochody, wieczorne capstrzyki z lampionami – szczególnie w przeddzień takich uroczystościjak3maja, 11 listopada Było to miejsce spotkań harcerzy i licznych organizacji działających w owym czasie
Druga tablica umieszczona na frontowej ścianie obecnego pomnika upamiętnia lata 11 wojny światowej Napis brzmi: BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ I DEMOKRACJĘ POMORDOWANYM W OBOZACH
KONCENTRACYJNYCHWLATACH OKUPACJI HITLEROWSKIEJ 1939-1945
Paweł Chmszcz
Franciszek Ekert
Adolf Fiołka
Maksymilian Frydrych
Fryderyk Haas
Józef Jambor
Ryszard Kucharczyk
Teofil Kulik
Ludwik Mika
Wincenty Pawlik
Franciszek Popeła
Władysław Pyszczyliski
Antom Wałach
Ku wiecznej pamięci.
Społeczeństwo gromady Brzezie n. O.
Brzezie n . O. w wrześniu 1969 roku.
Tegoroczne międzynarodowe obet50. rocznicy wyzwolenia obozu w Oświęcimiu n będą okazją do przywołania pamięcią rów mieszkańców Brzezia, których nazwiska widniej płycie pomnika. Kim byli ci, którzy zginęli w obozie którzy słowa “Polak, polskie, Polska” – przypłacili życiem?
Paweł Chrószcz – pracownik polskiego urzędu celnego na Dębiczu, żona – p Elfryd; Matuszek z Brzezia, córka Sonia, s Eugeniusz;
Franciszek Ekert – pracownik polskiego urzędu celnego na Dębiczu, żona – p Anna zd. Kurocik z Brzezia, córka Helen: Malcharczyk;
Adolf Fiołka – rolnik, uczestnik III powstania śląskiego, aresztowany w pierwszy dniach wojny, zginął w Mauthausen 19 kwietnia 1940r Zona-p. Maria zd. Rumpel z Kobyli, syn Karol, córki Fiołka, Dorota Zdrzałek, Cecylia Staniczek;
Maksymilian Frydrych – syn policjanta, matka pełniła funkcję przewodniczącej Towarzystwa Polek tuż przed wybuchem wojny; mieszkali u pani Koczy, później u pani Fiołki;
Fryderyk Haas – dyrektor zakładu CERES (obecnie ‚Ema – Brzezie”); synowie Leon, Henryk. Fryderyk, córka Berta Kolorz;
Ryszard Kucharczyk – mistrz kominiarski, działacz społeczny, wynajmował mieszkanie u pani Polak, później u pani Fiołki Podczas pobytu w Brzeziu wykształci) wielu uczniów w swoim zawodzie;
Teofil Kulik – właściciel restauracji, uczestnik II i III powstania śląskiego, działacz plebiscytowy. Zginął 14111941 r. w Buchenwaldzie Zona-p Franciszka zd. Kapuścik z Brzezia. Syn Eugeniusz, córki Zofia Kulik, Cecylia Polnik;
Wincenty Pawlik – pracownik polskiej straży granicznej na Dębiczu
Franciszek Popeła – rolnik, ranny w okresie I wojny światowej, uczestnik powstania śląskiego, pracownik “Garbarni” – transport konny. Żona Wiktoria, synowie Albin i Leon;
Władysław Pyszczyński- komendant policji w Brzeziu;
Antoni Wałach – rolnik, uczestnik powstania śląskiego, przewodniczący Kółka Rolniczego. Zginął w Dachau. Żona Jadwiga zd. Blucha. Synowie Konrad, Eryk, Antoni. Henryk, córka Jadwiga Boriuks;
Ludwik Mika -urzędnik gminy, uczestnik powstań śląskich Zona Paulina – aktywna członkini Matek Polek. Aresztowany w pierwszych dniach wojny, zginął w Oświęcimiu po 2 miesiącach. Córka Gertruda Jendrzejczyk.
Materiał opracowano na podstawie rozmów z parafianami: pp. Paweł, Gertruda Szpilka, Zygmunt Malon, Jan, Joanna Herman, Stanisław, Anna Cieślik, Jerzy, Urszula Gawliczek, Wendelin, Bernadeta Cichy, Benedykt, Rut Widenka, Zofia Wesper, Ewa Kwaśny, Jadwiga Sekuła, Anna Somerla, Jan, Anna Jambor, Zofia Kulik, Cecylia Polnik, Anna Knura, Gertruda Jendrzejczyk.
Dziękujemy.